|
|
2. dunya Savasi
3 Eylul 1939’da Ýngiltere ve Fransa’nin Polonya’yi isgal eden Almanya’ya savas ilan etmesiyle basladi. Almanya, Ýtalya ve Japonya’nin olusturdugu Mihver Devletleri ile Fransa,Ýngiltere,ABD ve SSCB’nin olusturdugu Muttefikler dunyanin hemen her bolgesinde savasti. 2. Dunya Savasi topyekun bir savasti,yani savasa giren butun ulkelerin tum kaynaklari ve insan gucu savas icin kullanildi. Askerlerin yani sira milyonlarca sivil insan olduruldu. Savas Portekiz,Ýspanya,Ýsvec,Ýsvicre disinda butun Avrupa’ya yayildi. ABD,deniz filosunun Japon ucaklarina bombalanmasi uzerine Aralik 1941’de savasa katildi. 2. Dunya Savasi Eylul 1945’te bitti. Bu savasin sonuclarindan dunyanin pek az bolgesi kendisini kurtarabildi. Almanya’da Adolf Hitler’in diktatorlugu,buyuk can kayiplari ve buyuk acilar pahasina yikilabildi. Savasin sonunda, SSCB ve bazi Dogu Avrupa ulkeleri yeni topraklar kazanirken, Japon ve Ýtalyan imparatorluklari yikildi.
Savasin Nedenleri:
1. Dunya Savasi’nin sonunda Almanya yenilmis ve agir kosullar iceren bir antlasma yapmak zorunda birakilmisti. Almanlar 1919’da imzalanan Versay Antlasmasi’nin haksiz maddeler icerdigini ve yeniden gozden gecirilmesi gerektigini dusunuyorlardi. 1920’lerde buyuk ekonomik gucluklerle karsi karsiya kalan Almanya’da 1933’te Adolf Hitler onderligindeki Naziler iktidara geldi. Hitler,bir yandan Versay Antlasmasi’nin gecersiz sayilmasina calisirken,ote yandan da silahli kuvvetlerini yeniden toparladi.
1919’da barisi korumak ve uyusmazliklari cozumlemek amaciyla kurulan Milletler Cemiyeti,bu gorevleri yurutebilmek icin gerekli olan yaptirim gucunden yoksundu. ABD bu orgutun disinda kaldi; obur uyeler arasinda da kararlara uymayan devletlere karsi zor kullanma konusunda gorus birligine varilamadi. Bu sorun, 1931’de Japonya’nin protestolara aldirmayarak Cin’in Mancurya bolgesini ele gecirmesiyle iyice aciga cikti. Japonya 1930’lar boyunca gucunu arttirdi. 1935’te fasist Benito Mussolini yonetimindeki Ýtalyanlar,Etiyopya’yi isgal ettiler. Milletler Cemiyeti bu kez de etkin onlemler alamadi.
Bu zayifliktan yararlanan Hitler, 1936 Mart’inda Almanya’nin Ren Irmagi’nin batisinda kalan topraklarina askeri birliklerini gonderdi. Oysa 1925’te Almanya ile Milletler Cemiyeti arasinda yapilan antlasmaya gore bu bolgede hicbir devlet asker bulunduramayacakti. Milletler Cemiyeti bu konuda da protestolar disinda yaptirim uygulamadi. Ardindan Ýtalya ve Almanya,Ýspanya’daki ic savasta cumhuriyetci yonetime karsi fasist General Francisco Franco’nun saflarinda savasmak uzere asker gonderdi_ boylece yeni silah ve ucaklarini da denediler. Yeni toprak kazanimlari ve dunya egemenligi icin Almanya,Ýtalya ve Japonya, Berlin-Roma-Tokyo Mihveri diye adlandirilan bir ittifak kurdular. Bu yuzden bu ulkeler Mihver Devleri adiyla anildi.
1937’de Japonya,Çin’e karsi topyekun bir savas baslatti. Bir yil sonra Almanya,Avusturya’yi isgal etti; ardindan da Çekoslovakya’da Alman asillilarin cogunlukta oldugu Sudet bolgesi uzerinde hakki oldugunu ileri surdu. Ýngiltere ve Fransa,Çekoslovakya’yi Hitler’in bu istegine boyun egmesinin yararli olacagina inandirdi ve Eylul 1938’de yapilan Munih Antlasmasi’yla bolge Almanya’ya birakildi. 6 ay sonra Hitler baskent Prag’i bombalayacagini soyleyerek gozdagi verince Çekoslovakya Almanya’nin boyunduruguna girdi.
Almanya’nin sonraki kurbani 1. Dunya Savasi’nin ardindan bagimsiz bir devlet olarak yeniden kurulan Polonya’ydi. Ýngiltere ve Fransa bu kez Alman saldirisina karsi Polonyalilara yardim edecekleri konusunda kesin guvence verdiler. Almanya,Polonya’ya saldirinca da 2. Dunya Savasi baslamis oldu.
Avrupa’da Savas Basliyor:
Almanya Agustos 1939’da SSCB ile 0 yil gecerli olacak bir saldirmazlik pakti imzaladiktan sonra,1 Eylul’de Polonya’ya girdi. Ýngiltere ile Fransa sozlerini tutarak 3 Eylul’de Almanya’ya savas ilan etti. Avusturya,Kanada ve Guney Afrika’nin da aralarinda bulundugu baska ulkeler de Ýngiltere ve Fransa’nin yaninda yer aldi. Ama Muttefikler,Alman kara ve guclerince hizla isgal edilen Polonya’ya yardim edemdi.17 Eylul’de SSCB de dogudan Polonya’ya girdi. Polonya teslim oldu. 80 bin kadar Polonya askeri mucadeleyi surdurmek amaciyla once Romanya’ya daha sonra da Fransa’ya giderek burada toplandi.
Ekimde SSCB, olasi bir Alman saldirisina karsi bir batida “tampon devletler” olusturmak amaciyla,uc Baltik ulkesini,Estonya,Letonya ve Litvanya’yi isgal etti. Ardindan SSCB,Finlandiya’dan birliklerine Finlandiya topraklarina girme hakkinin verilmesini istedi. Finlandiya SSCB’nin kosullarini kabul etmek zorunda kaldi.
Bunlar olurken bati oldukca hareketsizdi. Fransa,Alman sinirinda Maginot Hatti adiyla anilan savunma hattini kurdu. Kuzeydeki Ýngiliz birlikleri,Belcika’nin savasa girmemesi nedeniyle Almanlar’la hic karsilasmadi.
1940 Nisan’inda Almanlar,Norvec’e saldirdi. Amaclari denizaltilari icin usler kurmak ve Ýsvec’in kuzeyindeki madenlerden cikartilarak denizyoluyla Norvec’in Narvik limanina getirilen demire el koymakti. Alman birlikleri gemilerle geldi ve bir bolumu hicbir engele karsilasmaksinizin Norvec kiyilarina cikti. Bir bolumu de Ýngiliz deniz gucleriyle,iki tarafin da esit kayiplar verdigi sert catismalara girdi. Ama Almanlar kisa surede Norvec’te Muttefikler’in asker cikarma girisimlerini onleyebilecek hava usleri kurdular. Norvec 9 Haziran’da teslim oldu. Almanlar’in nisanda saldirdigi Danimarka da pek az direnebildi.
10 Mayis 1940’ta baslayan Alman saldirisi,kisa surede Belcika,Hollanda ve Luksemburg’un isgaliyle sonuclandi. Yardima gelen Ýngiliz ve Fransiz ordulari da puskurtuldu. 13 Mayis’ta Sedan’da Alman tanklari Meuse Irmagi’ni gecti ve Fransa’nin iclerine dogru ilerledi. Hollanda 14 Mayis’ta teslim oldu. Alman tanklari kuzeye,kiyiya dogru ilerledi ve geri cekilen Muttefikler’in onunu kesit. Belcika 27 Mayis’ta teslim oldu.
Belcika’da sikisip kalan Ýngiliz ve Fransiz birlikleri buyuk kayiplar verdi. Ýngiliz deniz guclerinin yardimiyla Dunkerque kiyilarindan 346 bin kadar Muttefik askeri kurtarildi; ama silah,arac ve gerecler geride birakildi.
14 Haziran’da Almanlar Paris’e girdiler, 22 Haziran’da da Fransizlar ateskes antlasmasini imzaladilar. Alman gucleri Kuzey Fransa’yi ve butun Atlas Okyanusu kiyilarini isgal etti. Maresal Henri Philippe Petain Vichy’de Almanlar’in denetiminde bir hukumet kurdu. Ýngiltere’de bulunan General Charles de Gaulle savalin sonuna kadar varligini koruyan Özgur Fransa Hareketi’ni kurarak isgalcilere karsi direnise gecti. Ýngiltere’de ayrica “ozgur” Polonya,Norvec,Belcika,Hollanda ve Çek askeri birimleri de olusturdu.
Hitler bir sonraki hedef olarak Ýngiltere’yi secti. Alman hava kuvvetleri Guney Ýngiltere’deki havaalanlarini ve limanlarini her gun bombalamaya basladi. Ýngilizler’in kesin direnisiyle karsilasan Almanlar,ardindan Londra’yi ve Ýngiltere’nin ic bolgelerindeki kentleri de bombaladi. Bu baskinlar pek cok sivilin olumune ve buyuk zarara yol acti. Buna karsilik Ýngiliz hava kuvvetleri de Fransa ve Belcika limanlarinda askerleri Mans Denizi’nden gecirmek uzere toplanmis Alman gemilerini batirdi. Ýngiltere goklerinde Agustos-Ekim 1940 arasinda yapilan ustunluk savasindan sonra,Alman hava saldirilari gece bombardimanlarina donustu; 1941 ortalarina kadar Ýngiltere’deki kentler yogun hava akinlarinin hedefi oldu. Haziran 1940’tan sonraki bir yil icinde yaklasik 43 bin sivil yasamini yitirdi;50 bin kisi agir yaralandi.
Almanya SSCB’ye Saldiriyor:
Hitler’in SSCB ile 1939’da yaptigi saldirmazlik paktinin asil amaci,Almanya’nin ayni hem batida,hem doguda savasmak zorunda kalmasini onlemekti. 1940’ta Alman ordulari Fransa’yi gocertip Ýnglizler’i Avrupa’dan surunce Hitler, SSCB’ye saldirmaya karar verdi. Hizli bir harekatla SSCB uzerinden Ortadogu’ya inmeyi tasarlamisti. SSCB’ye saldiri Napolyon’un 1812’deki basarisiz Rusya seferinden bir gun once 22 Haziran 1941’de basladi. Finlandiya,Bulgaristan,Macaristan ve Romanya da SSCB’ye savas actilar. Savas baslangicta Almanlar icin oldukca olum gelisti. Almanlar sonbaharda Leningrad kentine, aralik ayinda da Moskova’nin banliyolerine ulastilar. Daha guneyde de Don Iramagi agzindaki Rostov kentine ulastilar,ama kis gelince Alman birlikleri yorulmus, savasma gucleri azalmisti.
Ardindan SSCB’nin karsi saldirisi basladi. Hitler’in tasarilarinda bu harekatin kil gelmeden tamamlanmasi ongoruldugu icin,Alman askerlerinin giysileri soguk kis gunlerine uygun degildi. Buyuk kayiplar verdiler ve SSCB’nin iclerinde tutunabilmelerine karsin baslangictaki guclerini bir daha kazanamadilar.
1942’de Hitler, Karadeniz ile Hazar Denizi arasinda bulunan Kafkasya petrol yataklarini ele gecirmeyi hedefledi. Bir Alman ordusu agustosta Maykop’taki petrol merkezine ulasti. Daha kuzeydeki Stalingrad kentine yonelik saldirilari ise basarisiz oldu. SSCB birlikleri kenti sonuna kadar savundu ve kis bastirinca karsi saldiriya gectiler. 250 bin kisilik Alman ve Romanya birliklerini kusattilar ve Þubat 1943’te bu birlikler teslim oldu. SSCB’nin 2. Dunya Savasi ,’nin en buyuk kara carpilmasindaki basarisi Almanlar’i,Kafkasya’dan cekilmek zorunda birakti. 1943 yazi baslarken SSCB ordulari Almanlar’i geri surdu ve 1944 balinda Polonya’ya, cok gecmeden de Romanya’ya girdi. Bu savasta SSCB buyuk yikima ugradi ve yaklasik 20 milyon insanini yitirerek 2. Dunya Savasi’nda en cok can veren ulke oldu.
ABD Savasa Giriyor:
ABD savasta tarafsiz kalmasina karsin Ýngiltere’ye destek sagliyordu. Örnegin, 1940’ta ABD,deniz kuvvetlerinin 50 destroyerini Ýngiltere’ye odunc vermisti.
7 Aralik 1941’de Pazar gunu sabah saatlerinde,Japon ucak gemilerinden havalanan 360’in uzerinde savas ucagi, Hawaii Adalari’ndaki Pearl Harbor deniz ussunde bulunan ABD savas gemilerine saldirdi. Japonlar bombaladiklari sekiz savas gemisinden altisini batirdi ya da calisamaz duruma getirdi; ama ussu kendisi pek zarar gormedi. Ucak gemileri o anda baska bir yerde oldugu icin bu saldiridan kurtuldu. Bu olay uzerine ABD kongresi, 8 Aralik 1941’de Japonya’ya, uc gun sonra da Almanya ve Ýtalya’ya savas ilan etti.
Pearl Harbor baskiniyla ayni gun, Formoza’dan kalkan Japon ucaklari Filipin Adalari’na saldirdi. Bu adalar daha sonra Japon birliklerince isgal edildi. General Douglas MacArthut komutasindaki ABD ve Filipin gucleri yenildiler ve bolgeyi bosaltmak zorunda kaldilar. Japonlar 1942 Mayis’inda Filipinler’i ele gecirdiginde 36 bin kadar asker ve 25 bin sivili esir aldi. Japonlar ,saldirini surdurerek ABD’den Guam ve Wake adalarini,Ýngiltere’den de Hong Kong’u aldilar. Japon askerleri Taylan uzerinden hareketle Malaya’yi da isgal etti ve yarimadanin alt bolumlerine,Singapur’a dogru ilerlediler; Singapur 1942 Þubat’inda teslim oldu.Daha sonra,Saravak,Brunei,Borneo,Timor,Cava,Sumatra,Selebes,Yeni Britanya,Solomon Adalari,Yeni Gine’nin dogusu,Gilbert Adalari da Japonya’nin eline gecti. Buralari savunmaya calisan Muttefik deniz gucleri buyuk kayiplar verdi,askerlerinin pek cogu oldu ya da esir edildi.
Bu saldirilar sonucunda Japonya,Guney dogu Asya’nin denizden ulasimini denetleyen adalari ele gecirdi. Japonlar ayrica Çinhindi ve Taylant’dan gecerek Birmanya’yi da isgal etti ve oradaki Ýngiliz birliklerini Hindistan’a cekilmek zorunda biraktilar. Guneydogu Asya’da kurduklari uslerden Avustralya’ya hava saldirilari duzenlediler.
Batidaki Deniz Savaslari:
Savas basladiginda Ýngiltere ve Fransa’nin guclu donanmalari vardi. Alman donanmasi ise, daha kucuk olmakla birlikte, modern ve etkiliydi. Ucak gemisi yoktu,ama guclu savas gemiler ve hizla artan denizalti gucuyle ticaret gemilerine buyuk zararlar verebiliyordu.
Akdeniz’ed Ýngiliz deniz gucunun ustunlugu sayesinde,asker ve erzak tasiyan dusman gemileri batirilarak Kuzey Afrika harekatina yardimci olundu. Ne var ki, Ýngiliz donanmasi da Alman denizaltilarinin ve kiyida uslenmis savas ucaklarinin yarattigi tehlike yuzunden Ýngiliz gemileri Bati Çolu’ndeki savas icin gerekli destegi Cebelitarik Bogazi ve Akdeniz’den getirmek yerine,cogunlukla Ümit burnu ve Suveys kanali yolunu izleyerek sagladilar.
Durmaksizin bombalanan Malta yalnizca denizaltilar ve kucuk gemilerce kullanilabiliyordu. Bu yuzden Ýngilizler’in ana deniz ussu Misir’da,Ýskenderiye’deydi. Zaman zaman Alman savas gemileri Muttefik ticaret gemilerine saldirmak uzere Atlas Okyanusu’na aciliyordu. Daha sonra da ticaret gemisi gorunumde,silahlandirilmis gemiler gondermeyi surduler.
Atlas Okyanusu’ndaki asil savas Alman denizaltilariyla oldu. Bu savas gece gunduz durmaksizin surdu. Muttefikler’in,asker,savas arac ve gerecleri de tasiyan ticaret gemileri konvoylar olusturarak savas gemilerinin korumasi altinda yol alabiliyorlardi. Ucak gemilerinden ve kiyidaki hava uslerinden kalkan savas ucaklari da deniz savaslarina katiliyordu,ama Alman denizaltilarina engel olmak cok guctu. Savas suresince bu denizaltilar Muttefikler’in 23.351 ticaret gemisini batirdi. Buna karsilik 782 Alman denizaltisi yok edildi.
Kuzey Afrika Çikarmasi:
Muttefikler,mihver guclerini yenmek icin,once Almanya’yi yenmek gerektigini dusunuyordu. 1942’de Kuzey Avrupa’yi geri alacak gucleri olmayan Muttefikler,dusmanu once Kuzey Afrika’dan surmeye karar verdiler. Bu nedenle,General Dwight D. Eisenhower komutasindaki Ýngiliz ve ABD askerlerinden olusan 100 bin kisilik bir kuvvet Fas ve Cezayir kiyilarina cikarma yapti.
Bu ulkeler,o sirada Vichy Fransa’sinin denetimindeydi. Vichy yonetimi once bu cikarmaya karsi ciktiysa da,hemen ardindan Muttefler’le isbirligine girdi. Muttefikler once doguya,Tunus’a dogru ilerledi,ama Akdeniz uzerinden hava ve denizyoluyla getirilen guclu Alman birliklerince durduruldu.
1943 Ocak ayi sonunda Montgomery’nin ordusu Bati Çolu’nu gecerek Tunus’a girdi. Zorlu carpismalardan sonra Muttefik ordulari Mayis 1943’te Alman ve Ýtalyan kuvvetlerini cokertti ve Mihver ordularinin ancak kucuk bir bolumu esir dusmekten kurtulabildi.
Muttefikler Kuzey Afrika’daki basarilarini,1943 Temmuz’unda Sicilya’yi isgal ederek surdurdu. Bu harekat,limanlari ele gecirerek degil,acik plajlara asker cikararak yurutuldu. Daha once onemli yol ve kopruleri ele gecirmek uzere planor ve parasutlerle hava birlikleri indirilmisti. Agustosun ortalarinda ada ele gecirildi.
Sicilya’nin yitirilmesi ve Ýtalya’nin Muttefikler’ce bombalanmasi Ýtalya diktatoru Bento Mussolini’yi cekilmeye zorladi. Eylul baslarinda Ýtalya teslim oldu ve Malta’daki donanmasina el kondu. Bu olay Ýtalya’da Muttefikler ile Almanlar’i karsi karsiya birakti.
Muttefik gucler 3 Eylul’de guney Ýtalya’ya birkac gun sonra da Salerno Korfezi’ne ciktilar. Almanlar inatla direndiler. Ekimde Napoli’ye ulasan Muttefikler yarimadanin ortalarinda guclu bir Alman savunmasi tarafindan durduruldu.
1944 Ocak’inda Muttefikler,Anzio’ya cikarak bu savunma hattinin ardina gecmeye calistilar. Ayni zamanda bu hattin asil guclu noktasi olan Cassino’ya yonelik saldirilar duzenlediler. Muttefikler Polonya birliklerinin Cassino’yu almasindan sonra Anzio’daki kuvvetlere katilmak uzere kuzeye dogru ilerlemeyi basardilar. 4 Haziran’da Roma alindi.
Avrupa’da Savasin Sonu:
Ýtalya’daki Muttefik gucler 13 Agustos 1944’te Floransa’yi aldi. Almanlar bunun uzerine Pisa ile Rimini arasinda bir savunma hatti olusturarak kis gelene kadar burada tutundular. Nisan 1945’te Muttefikler Po Irmagi’ni gecti ve Alp Daglari’na dogru ilerledi. Ýtalya’da Almanlar 2 Mayis’ta teslim oldular. Ýki gun sonra da Muttefikler Avusturya’dan guneye dogru ilerleyen ABD askerleriyle bulustu. SSCB birlikleri ise 1944 Haziran’inda Dogu Avrupa’da bir harekat baslatti. Temmuz sonunda Varsova’nin karsisinda Vistul Irmagi’nin dogu kiyisina geldiler. Daha guneyde SSCB ordu,Romanya ve Bulgaristan’i aldi. Finlandiya eylulde dustu. Agustosta SSCB ordulari iki koldan ilerlemeye basladi. Biri Baltik Denizi’nin dogu kiyilari boyunca,oburu de Tuna vadis uzerinden Macaristan’a dogru hareket etti. Almanlar bu ilerlemeyi durduramayarak geri cekildiler.
1945 baslarinda,Almanya’nin artik uzun sure savasamacagi ortaya cikmisti. Muttefik liderler,ABD Baskani Roosevelt,Ýngiltere Basbakani Churchill ile SSCB’nin onderi Stalin Kirim’daki Yalta kentinde toplandilar ve Almanya’nin kosulsuz olarak teslim alinmasi konusunda anlastilar. Ayrica savas sonrasi Avrupa’ya iliskin planlar da yaptilar. Ocak 1945’te SSCB askerleri Oder Irmagi’ni Budapeste’ye,nisan basinda da Viyana’ya girdiler ve Berlin’e dogru ilerlediler. 25 Nisan’da Berlin’i kusattilar. Kentin merkezinde ki bir yer alti siginagindan savunmayi yonetmekte olan Hitler savasin yitirildigini kavrayarak 30 Nisan’da intihar etti. Amiral Karl Donitz’i kendi yerine atamisti.
Donitz’in temsilcileri Reims’e Muttefikler’le gorusmeye geldi. Batida Muttefikler’e teslim olmayi; ama doguda SSCB’ye karsi savasi surdurmeyi istiyorlardi. Eisenhower Almanlar’in her yerde kosulsuz teslim olmalari konusunda israr etti. Almanya’nin teslim olmasi 8-9 Mayis 1945’te gece yarisi gerceklesti.
Japonya’nin Teslim Olmasi:
ABD,Japonya’nin kiyi kentlerini yogun bir bicimde bombaladigi sirada Baskan Truman,Japonlar’in direnisini kirmak ve savasi kisaltmak gerekcesiyle atom bombasi kullanmaya karar verdi. Atom bombasi ABD’de,gizlice gelistirilen ve buyuk yikim gucu olan bir silahti. 6 Agustos 1945’te ABD hava kuvvetlerinin bir bombardiman ucagi Hirosima kenti uzerine ilk atom bombasini atti. 3 gun sonra gucu azaltilmis bir atom bombasi da Nagasaki’ye atildi. Bu bombalar Hirosima’da 200 bin,Nagasaki de ise 80 bin sivlin olmesine ve on binlerce kisinin yaralanmasina yol acti. Bu kentler buyuk olcude yikildi; bitki ortusu cok zarar gordu. Atom bombasinin yol actigi radyasyon etkisi yillarca. Radyasyon nedeniyle insanlar; daha sonra sakatlandilar ve olduler. Uzun yillar sonra bile ozurlu cocuklar dogdu.8 Agustos’da SSCB de Japonya’ya savas acti ve Japonlar’in elinde bulunan Mancurya ve Kore’yi isgale basladi. Bunun uzerine Japonya 2 Eylul’de resmen teslim oldu ve 2. Dunya Savasi sona erdi.